Πολύς λόγος- τρόπος του λέγειν- έγινε και πάλι πρόσφατα για την αναθεώρηση του Συντάγματος. (Εν ισχύει από το 1975, με τροποποιήσεις το 1986, το 2001 και το 2008. Ούτε αλλαγές/ διασκευές του φορολογικού συστήματος να’ τανε ή τροπολογίες- ειδικές, χαριστικές συνήθως διατάξεις- που κολλάνε σε άσχετους νόμους, κατά την πάγια τακτική της Βουλής μας.) Το πολύφερνο αυτό καταστατικό, που κατά προτεραιότητα, σημειωτέον, συντηρεί τις τάξεις των λογής λογής πολιτευτών, καθώς βέβαια και των εμβριθών συνταγματολόγων, θεωρητικά και προγραμματικά διεκδικεί την αναγνώρισή του ως “έκφραση της λαΪκής κυριαρχίας”. Στην πράξη όμως δεν είναι παρά ένα ακόμα καπέλο- το πιο ψηλό κι επίσημο, βέβαια-που φοράνε οι πεφωτισμένες ελίτ στους εξ ορισμού άμαθους- δειλούς, μοιραίους κι άβουλους αντάμα- πολίτες.
Εκατόν είκοσι άρθρα περιλαμβάνονται στο σεπτό κείμενο. Θα μου αρκούσε προσωπικά, από τον ισχύοντα πολιτειακό χάρτη, η παράγραφος 4 της ακροτελεύτιας διάταξης (άρθρο 120): “Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία”. Και κάπου ασφαλώς θα’ θελα να χωρέσει και μια εναργής διατύπωση, κατά το υπόδειγμα της Αμερικανικής Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, των “αναφαίρετων δικαιωμάτων όλων των αυτονοήτως ίσων πολιτών, μεταξύ άλλων, των δικαιωμάτων τους στη Ζωή, την Ελευθερία και την Αναζήτηση της Ευτυχίας.” ( Μια παρένθεση εδώ για να σημειώσω ότι στην πρώτη γραφή της ως άνω Διακήρυξης , η “αναζήτηση της ευτυχίας” κλίνονταν στον πληθυντικό: αναζητήσεις -pursuits of happiness- και όχι , γενικευτικά, αναζήτηση -pursuit. Πόσο πιο λιτή και ακριβολόγος η διαπίστωση αυτή πως οι κατά τεκμήριο ίσοι και όμοιοι άνθρωποι μπορεί να έχουν διαφορετικές εκτιμήσεις- και σεβαστές συνεπώς προτιμήσεις- για την ευτυχισμένη ζωή που επιδιώκουν να ζήσουν Υπό την αιγίδα του ευδαιμονιστικού και εν τ’ αυτώ δίκαιου ετούτου παραγγέλματος θα έβαζα εγώ- και άλλοι πολλοί, πιστεύω, συντοπίτες- το Σύνταγμά μας. Παρακάμπτοντας προφανώς την εκ προοιμίου παρούσα εμβληματική- για όλους μας άραγε;- αναφορά “ εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος” .)
Ας δούμε όμως πολύ συνοπτικά για ποιά πράγματα μιλάει και τι ακριβώς ορίζει το τωρινό Σύνταγμα της Ελλάδας. Ορίζεται κατ΄αρχάς η μορφή του πολιτεύματος: Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία- για τα καθήκοντα του ανίσχυρου στην ουσία Προέδρου άφθονα λόγια, ενώ παραλείπονται εδώ (ως ευκόλες εννοούμενες;) οι κοιτίδες ακριβώς της Δημοκρατίας, οι δήμοι και οι κοινότητες, η κοινωνία, εν τέλει, των πολιτών, παρόλο που με χαρακτηριστική ασάφεια ως “θεμέλιο του πολιτεύματος” εγγράφεται η “λαϊκή κυριαρχία”. Ακολουθεί εκτενέστατη αναφορά στις “σχέσεις Εκκλησίας και Κράτους” (ξεχωρίζω εδώ την εμφατική πρόβλεψη για το “αναλλλοίωτο” του κειμένου της “Αγίας Γραφής”- προσιτό άραγε και αποδεκτό, εν τέλει, από όλους μας;) Σειρά έχουν τα ατομικά/ κοινωνικά δικαιώματα (ελευθερία έκφρασης,βεβαίως, βεβαίως, αλλά και υποχρεωτική κατάταξη στο στρατό για μιαν ανώφελη ως επί το πλείστον και δαπανηρή θητεία, που σημαίνει για τους περισσότερους νέους και αναστολή επ’ αόριστον των διαφόρων δημιουργικών ασχολιών τους). Συνεχίζουμε με τα της εκπαίδευσης (αλήθεια, χάρη στη συνταγματική μας πρόνοια βρισκόμαστε αυτήν τη στιγμή στον πάτο της Ευρωπαϊκής, για να μην πούμε και της παγκόσμιας κατάταξης;). Η οικογένεια έρχεται τώρα, παρουσιαζόμενη ως “το θεμέλιο συντήρησης και προαγωγής του έθνους” (δεν πέφτει λόγος φυσικά εδώ στους εκ πεποιθήσεως ή κατά συνθήκη άγαμους…θύτες- και μήπως θύματα της σπονδής αυτής στην οικογένεια είναι και όλοι αυτοί για τους οποίους δεν ισχύει ακόμα στη χώρα μας το κατακυρωμένο στην υπόλοιπη Ευρώπη “σύμφωνο συμβίωσης;) Το πιο λεπτολόγο κεφάλαιο- άλλοι θα το έλεγαν ίσως φλύαρο και άσχετο με τα καθημερινά προβλήματα της ζωής των πολιτών- δεσπόζει κυριολεκτικά εν συνεχεία στον καταστατικό μας χάρτη: η “Σύνταξη της Πολιτείας- αρμοδιότητες, υπευθυνότητες και υποχρεώσεις των ξεχωριστών αλλ’ όχι πάντα σαφώς διακριτών νομοθετικών, εκτελεστικών και δικαστικών οργάνων της. Κι ύστερα από τον καταιγισμό των άρθρων, παραγράφων και ερμηνευτικών σχολίων του λαλίστατου αυτού κεφαλαίου, δεν γίνεται ν’ απορήσει πλέον κανείς που στην Αυτοδιοίκηση είναι αφιερωμένα μόλις τέσσερα από τα εκατόν είκοσι άρθρα του Συντάγματός μας (101- 104), στριμωγμένα δε μαζί με τις διατάξεις για τους δημοσίους υπαλλήλους. Ούτε μπορεί να προκαλέσει πλέον εντύπωση το ότι αμέσως μετά, και πριν από την εκτενή πάλι πρόβλεψη για ορισμένες “ειδικές/ μεταβατικές διατάξεις”, αποσαφηνίζεται και το “Καθεστώς του Αγίου Όρους”. Κι αυτό άραγε πρέπει να φιλοτιμηθούμε με κάθε τρόπο να το υπερασπιστούμε, όλοι εμείς οι καλοί πατριώτες;
Ας σοβαρευτούμε. Πόσο θα’ θελα ο επίδοξος (οψίμως και… προεκλογικά) νέος αναθεωρητής του Συντάγματος, ο και Πρωθυπουργός και Πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς μαζί με τον φωστήρα Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησής του, επιφανή, ως γνωστόν, Συνταγματολόγο, Ευάγγελο Βενιζέλο, να βρίσκονταν μαζί μας προ μηνός, εδώ στην περιφερειακή Αίγινα, στην εκδήλωση που οργάνωσε ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών, αφιερωμένη στις δυνατότητες σύνταξης ενός γνησίου Καταστατικού Χάρτη Ελευθερίας, που θα αντανακλά πιστά τη λαϊκή κυριαρχία στην οποία εδραιώνεται. Θ’ άκουγαν από τους εισηγητές, τον μαχητικό κεντρικό ομιλητή Α. Συριανό και τη νεανική και ω, πόσο ελπιδοφόρο ομάδα Πολιτεία 2.0 τι ακριβώς σημαίνει και περήφανα δηλώνει ο όρος Δημοκρατία: την λήψη αποφάσεων απευθείας και άμεσα από τους πολίτες ενός Δήμου, ιδιαίτερα δε σε ζητήματα που άπτονται των θεμελιωδών θεσμών της κοινωνικής τους ζωής. Του Συντάγματος, καλή ώρα.
Το πρόγραμμα δράσης της κοινωνικής πλατφόρμας Πολιτεία 2.0, για την ανάδειξη του νέου Συντάγμαυος των Πολιτών – αυτό ακριβώς που μας παρουσιάστηκε και στην Αιγινήτικη εκδήλωση- είναι σχεδιασμένο. με κάθε επιμέλεια. Περιλαμβάνει εργασίες σε τρεις φάσεις: Α’ (ποιοτική έρευνα). Μια σειρά από Συντακτικά Εργαστήρια Πολιτών σε όλη την Ελληνική επικράτεια, στο κέντρο και στην περιφέρεια, με ανοιχτή συμμετοχή πολιτών. Αναδεικνύονται απόψεις, αξίες και νέες ιδέες από τους πολίτες για το τι θα ρύθμιζε- και πώς- ένα νέο δημοκρατικό Σύνταγμα για την Ελλάδα. (Πρώτη εργαστηριακή συγκέντρωση στην Αθήνα , με συμμετοχή πολιτών όλων των ηλικιών, στο Impact Hub Athens τον περασμένο Φεβρουάριο.) Β’ (ποσοτική έρευνα). Μια πανελλήνια δημοσκοπική έρευνα βασισμένη στα δεδομένα της Α΄ φάσης, για την ανάδειξη των επικρατέστερων απόψεων και προτάσεων για το Σύνταγμα της Ε λλάδας από τους πολίτες. Γ’ (ποιοτική έρευνα, διαμόρφωση τελικών προτάσεων). Μία σύνοδος τυχαία επιλεγμένων πολιτών διάρκειας τριών ημερών κατά την οποία συζητούνται τα ευρήματα από τα προηγούμενα στάδια της έρευνας και διαμορφώνονται συγκεκριμμένα άρθρα και θέσεις για το Σύνταγμα της Ελλάδας.
Ναι, η συζήτηση ήταν ζωηρή και στο νησί μας. Θερμή η υποδοχή κατά βάση στην κεντρική εισήγηση του νέου πολιτικού επιστήμονα Α. Συριανού και στις συμπληρωματικές παρατηρήσεις των άλλων μελών της ομάδας. Αλλά δεν έλειψαν βέβαια και οι- ευπρόσδεκτες πάντα- ενστάσεις Η κυριότερη: Ουτοπικό το σχήμα σας, ανεφάρμοστη η άμεση δημοκρατία στα σημερινά, ομόσπονδα ή όχι, κράτη με πληθυσμικά σύνολα που ξεπερνούν κατά πολύ τα ευέλικτα σώματα των παλαιών δήμων και κοινοτήτων όπου ευδοκίμησε το πρότυπο αυτό – ιδανικό κατά πολλούς- πολίτευμα. Με τα σημερινά πληθυσμικά δεδομένα μοιραίως οφείλουμε ν’ αρκεστούμε στα αντιπροσωπευτικά συστήματα. Άμεση και πειστική, στα δικά μου τ’ αφτιά τουλάχιστον η απάντηση: Η σημερινή τεχνολογία, με το προβάδισμα που δίνει πλέον στις αλγοριθμικές διαδικασίες, μάς επιτρέπει να προσεγγίσουμε τον στόχο της άμεσης δημοκρατίας καλύτερα ακόμα και από τις κλασικές δοκιμές του παρελθόντος. Η ψηφιοποίηση είναι εκείνη που θα αναδείξει σε όλο της το μεγαλείο τη συλλογική ευφυία, με όλο το σεβασμό προς τα παλιά αναλογικά σχήματα.
Μαζί σας με όλη μου την καρδιά και το νου www.politeia2.org
Δημήτρης Ποταμιάνος